Άγιος Μιχαήλ, στον Γκντά

 Το μι­κρό αυ­τό ε­ξωκ­κλή­σι βρί­σκε­ται στην το­ποθε­σί­α “Γκντά” ή “Γκου­ντά”, στη μέ­ση σχε­δόν του βου­νού “Σι­ρό­χοι”, πά­νω α­πό τη λα­γκα­διά της Α­γιάς. Απ’ το ση­μεί­ο ε­κεί­νο δια­κρί­νε­ται α­πένα­ντι η νο­τια­να­το­λι­κή πλευ­ρά του βου­νού “Πα­τέ­λες”, η Α­ε­το­φω­λιά και η Κο­λυ­μπή­θρα. Η εκ­κλη­σί­α εί­ναι κτι­σμέ­νη μέ­σα σ’ έ­να μι­κρό χω­ρά­φι που σή­μερα εί­ναι πα­ραγ­καιριά και δεν α­πο­δί­δει τί­πο­τα.

Αυ­τό το ε­ξωκ­κλή­σι εί­ναι ι­διαί­τε­ρα πα­λαιό. Γύ­ρω του εί­ναι εμ­φα­νή τα ση­μά­δια άλ­λων πα­λαιών κτι­σμά­των, σπαρ­μέ­να α­πό σπα­σμέ­να πή­λι­να δο­χεί­α, και η ι­διό­μορ­φη οι­κο­δο­μή του φα­νε­ρώ­νει πως δια­φο­ρε­τι­κή πρέ­πει να ή­ταν πριν α­πό κά­ποιους αιώ­νες η ε­ξω­τε­ρι­κή του μορ­φή. Πε­ποί­θη­σή μου εί­ναι πως το μικρό αυ­τό ε­ξωκ­κλή­σι ή­ταν έ­να α­πό τα πολ­λά της πε­ριο­χής κα­τά τη βυ­ζα­ντι­νή περί­ο­δο, ό­ταν ε­κεί ζού­σαν ε­ρη­μί­τες, κά­ποιος α­πό τους ο­ποί­ους το χρη­σι­μο­ποιού­σε για την προ­σευ­χή του. Ε­κτός α­πό την α­μυ­δρή α­νά­μνη­ση κά­ποιου μό­νι­μου κα­τοί­κου της πε­ριο­χής (α­να­φέ­ρε­ται α­πλώς και μό­νο ως “Γκντα­διώ­της”), γε­νι­κό­τε­ρη εί­ναι η πε­ποί­θη­ση πως η πε­ριο­χή ή­ταν κά­πο­τε κα­τοι­κη­μέ­νη, πράγ­μα που ε­νι­σχύ­ε­ται και α­πό την ύ­παρ­ξη πη­γών και πο­λυά­ριθ­μων α­γρο­τι­κών κτισμά­των.

Ο Ά­γιος Μι­χα­ήλ α­νή­κει στον αρ­χι­τε­κτο­νι­κό ρυθ­μό της ε­πι­πε­δό­στε­γης βα­σι­λι­κής με ι­διαί­τε­ρα με­γά­λο πρό­βο­λο (κρέ­μα­ση), χω­ρίς πα­ρά­θυ­ρο (πράγ­μα που ί­σως να συμ­μαρ­τυ­ρεί για τη δια­φο­ρε­τι­κή αρ­χι­κή του μορ­φή), με κτι­σμέ­νη κόγχη ιε­ρού, πρό­σθε­τη Α­γ. Τρά­πε­ζα και κτι­στά ε­σω­τε­ρι­κά κα­θί­σμα­τα για τους πι­στούς. Κα­τεί­χε πέ­ντε μι­κρά κτή­μα­τα στις το­πο­θε­σί­ες Κα­λο­ρά­κι­νο (;), Πέ­ραμα, στη θά­λασ­σα, στον Ξη­ρό­κα­μπο και στον Γκντά, που δεν α­πέ­δι­δαν τί­πο­τα ε­πειδή ή­ταν βο­σκές (πα­ραγ­και­ριές) και το ε­ξωκ­κλή­σι το συ­ντη­ρού­σε τό­σο στις υ­ποχρε­ώ­σεις του (1 Λει­τουρ­γί­α το χρό­νο την η­μέ­ρα της γιορ­τής του, στις 29 Σε­πτεμβρί­ου), ό­σο και στην κτι­ρια­κή του συ­ντή­ρη­ση το ε­νο­ρια­κό τα­μεί­ο. Η ει­κό­να του Αγ. Μι­χα­ήλ εί­ναι πά­νω σε μου­σα­μά, α­χρο­νο­λό­γη­τη, αλ­λά πρέ­πει να κα­τα­σκευά­στη­κε στις αρ­χές του αιώ­να μας α­πό κά­ποιο λα­ϊ­κό ζω­γρά­φο.

Η συ­ντή­ρη­ση και α­να­πα­λαί­ω­ση της εκ­κλη­σί­ας, που αποτελούσε μια από τις ά­με­σες προ­τε­ραιό­τητες που έ­χει θέσει η ε­νο­ρια­κή ε­πι­τρο­πή στα 1995, έγινε δυο χρόνια αργότερα. Στον χώρο πλάγια του ναού, αλλά και κάτω από τον τοίχο και το δάπεδό του ανακαλύφτηκαν τάφοι άγνωστης εποχής. Διατηρήθηκαν με προσοχή σπαράγματα παλαιών τοιχογραφιών, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη χρονολόγηση του ναού ως έχει σήμερα. Όμως, είναι προφανές από τα υπολείμματα τοίχων ενσωματωμένων στον ναό, αλλά και από μια κόγχη που αποκαλύψαμε πίσω από την Αγ. Τράπεζα και τα υπολείμματα μιας άλλης, πως ο ναός είχε τελείως διαφορετικό προσανατολισμό απ’ αυτόν που έχει σήμερα και πως ο σημερινός ναός αποτελούσε, κατά πάσα πιθανότητα, μικρό μέρος παλαιότερου. Θα αποτολμούσαμε να υποθέσουμε πως ίσως να αποτελούσε τον ενοριακό ναό κάποιου βυζαντινού χωριού, πιθανόν γειτονικού στο χωριό Ρόχοι.

Τμήμα από το βιβλίο Μικρή Ιστορία του Σμαρδακίτου Της Τήνου. του π. Μάρκου Φώσκολου